قرآن در خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها)

از فاطمه اکتفا به نامش نکنید
نشناخته توصیف مقامش نکنید

هر کس که در او محبت زهرا نیست
علامه اگر هست سلامش نکنید

   

بانوى نمونه اسلام، فاطمه زهرا (علیهاالسلام )، از آن‏جا که حافظ قرآن بودند

 و بر معارف قرآن تسلّط کامل داشتند، در سخنانشان به اقتضاى کلام 

و در جاى مناسب به آیات قرآن استشهاد نموده‏اند. 

در دفاع از ولایت حضرت على (علیه‏السلام )در اثبات مالکیّت خود بر فدک و 

همچنین در موعظه‏ها و دعاهاى خویش، آیات قرآن را تلاوت نموده‏اند.

یکى از شاخصه‏هاى کلام حضرت زهرا( علیهاالسلام )که از انس آن بزرگوار 

با قرآن و تسلّط ایشان بر آیات و معارف بلند آن نشأت مى‏گیرد، استشهاد به 

آیات قرآن و به کار بردن تعابیر قرآنى است.

آیات قرآن در کلمات آن بانوى نمونه نه‏تنها چهره‏ى خلیفه‏ى وقت را در عمل 

ننمودن به قرآن افشا مى‏کند، بلکه در ارزیابى شرایط خاصّ حاکم بر آن زمان 

نیز بسیار مؤثر است.

آن بزرگوار در خطابه‏ى مشهور خود در مسجد مدینه، به حدود بیست آیه

 از قرآن استشهاد نموده‏اند و در خطابه‏اى که در جمع زنان مهاجر و انصار ایراد 

فرمودند، ده آیه از قرآن را تلاوت فرمودند.

صدّیقه‏ى طاهره (علیهاالسلام )، گاه دردفاع از ولایت على (علیه‏السلام) و گاه در اثبات 

ارث براى ذریّه‏ى پیامبر اکرم(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)و زمانى ضمن مواعظ و یا در بیان

 حالات خویش به آیات الهى استناد جسته‏اند. 

عبارات و تعابیر قرآنى نیز در موارد بسیارى در کلمات حضرت فاطمه (علیهاالسلام )

مشاهده مى‏شود.

1. معرفى خویش به وسیله‏ى آیات قرآن

دخت بزرگوار رسول خدا(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) آن‏گاه که در مسجد مدینه در حمایت

 از حقّ خاندان پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) خطبه خواندند، بعد از حمد و ثناى الهى

 براى اینکه مردم بخوبى موقعیّت نَسَبى ایشان را به یاد آورند، مطابق آنچه 

مرسوم بود، پدر خویش را معرّفى مى‏کنند و در این معرّفى، از آیات قرآن

 استمداد مى‏جویند. به این ترتیب حاضران ابتدا گوینده را به خوبى خواهند

 شناخت، آن‏گاه به سخنان او گوش فرا مى‏دهند.

« اَیُّها النّاس اِعلَموا اَنّى فاطمةُ و اَبى محمّد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله اَقولُ عوداً وَ بَدْأً 

وَ لا اَقولُ ما اَقول غَلَطاً وَ لا اَفعل ما افعَلُ شَططاً » این مردم! بدانید من فاطمه‏ام 

و پدرم محمّد است که صلوات و درود خدا بر او و خاندانش باد. آنچه مى‏گویم 

آغازوانجامش یکى است وهرگزضدّ ونقیض درآن راه نداردوآنچه رامى‏گویم،  

غلط نمى‏گویم و در اعمالم راه خطا نمى‏پویم.»

"لَقَد جاءَکُم رَسولٌ من اَنْفُسِکُم عَزیزٌ علیه ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلیکُم بِالمؤمِنینَ

 رَءُوفٌ رَحیم"سوره توبه، آیه 128پیامبرى از میان شما برخاست و به سوى شما 

آمد که رنج‏هاى شما رنج مى‏برد و به هدایت شما علاقه‏ى وافر داشت و نسبت

 به مؤمنان مهربان و رحیم بود .» 

« فَاِن تُعْزُوهُ و تَعْرِفوهُ تَجدُوه اَبى دونَ نسائِکم و اَخا ابن عمّى دون رجالکم 

و لَنِعْم الْمَعْزىُّ الیه(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)؛ هرگاه نَسَب او را بجویید، مى‏بینید او پدر

 من بوده است، نه پدر زنان شما! و برادر پسر عموى من بوده است، نه برادر

 مردان شما و چه پرافتخار است این نسب. درود خدا بر او و خاندانش باد.»

 شرح نهج‏البلاغه، ابن ابى‏الحدید، ج16، ص211؛  بحارالانوار، ج43، ص158 .

2. از بین نرفتن شریعت الهى با مرگ پیامبر

حضرت زهرا (علیهاالسلام) در بخشى از خطابه‏ى معروف خود بعد از رحلت  

پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم ) آن‏گاه که سکوت مسلمانان را در مقابل زمزمه‏هاى 

جاهلى مشاهده نمودند، فرمودند:

« فتلک و اللّهُ النّازلةُ الکُبرى و المُصیبةُ العُظمى، لا مِثْلُها نازِلَةٌ وَ لا بائقةٌ 

عاجلَةٌ اَعْلَنَ بها کتابُ اللّه جَلّ ثناؤه فى اَفْنِیَتِکم وَ فى مُمْساکم و مُصبِحُکم، 

یَهتف فى اَفْنِیَتِکم هِتافاً وَ صُراخاً و تلاوَةً و اِلحاناً و لَقَبْلَهُ ما حَلّ بانبیاء اللّه 

و رسلِهِ حُکمٌ فَصلٌ وَ قضاءٌ حَتم) 

به خدا قسم این حادثه‏اى عظیم و مصیبتى بزرگ و ضایعه‏اى است جبران‏ناپذیر؛

 ولى فراموش نکنید که اگر پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)رفت، قرآن مجید قبلاً از

 آن خبر داده بود. همان قرآنى که پیوسته در خانه‏هاى شماست و صبح 

و شام با صداى بلند و فریاد و-یا- آهسته و با الحان مختلف در خانه‏هاى شما 

خوانده مى‏شود. پیامبران پیشین نیز قبل از او با این واقعیّت روبرو شده بودند؛ 

چرا که مرگ فرمان تخلف‏ناپذیر الهى است.»

قرآن

آرى قرآن صریحاً گفته بود:«وَ ما مُحمّدٌ الّا رسولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُل اَفِأنْ 

ماتَ أَوْ قُتِل اِنْقَلَبْتُم عَلى اَعْقابِکم وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَیْهِ فَلَنْ یُضُرَّ اللّهَ

 شَیْئاً وَ سَیَجْزِى اللّهُ الشّاکِرین» محمد (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) تنها فرستاده‏ى خدا 

بود و قبل از او رسولان دیگرى آمدند و رفتند. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، 

شما بر پاشنه‏ى پا مى‏چرخید و به عقب برمى‏گردید [و با آیین اسلام وداع گفته،

 رو به خرافات جاهلیت مى‏آورید؟] هر کس به عقب بازگردد، به خداوند زیانى 

نمىرساندوخداوندبه زودى پاداش سپاسگزاران رامى‏دهد. ».سوره آل عمران، آیه 144.

آیه‏اى که فاطمه‏ى اطهر( علیهاالسلام) در کلامشان تلاوت نمودند، زمانى نازل شده

 بود که تعدادى از مسلمین در جنگ احد با سرپیچى از دستور رسول

 خدا (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)و براى جمع‏آورى غنایم از محل استقرار خود خارج شد. 

خالدبن‏ولید با دویست سوار به مسلمین حمله کرد و پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)

زخمى شد و مسلمین شکست خوردند.

فردى که پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)را زخمى کرده بود، فریاد زد که :

«من محمّد را کشتم». بدین ترتیب شایع شد که پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)

کشته شد، در این هنگام بعضى از مردم گفتند: اگر او پیامبر بود کشته

 نمى‏شد و بعضى دیگر گفتند: ما نیز مى‏جنگیم تا به او ملحق شویم؛ آن‏گاه 

خداوند این آیه را نازل کرد.

فاطمه زهراعلیهاالسلام نیز بعد از رحلت پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)آن‏گاه که شاهد 

نافرمانى مردم از حکم خدا و رسولش (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) بود، با استشهاد به

 این آیه عواقب سوء رویگردانى مردم از دین الهى را متوجّه خود، آن‏ها 

دانسته و بر جاودانگى شریعت رسول خدا (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)تأکید نموده‏اند.

بانوى بزرگوار اسلام، با وجود آن‏که از فقدان پدر بسیار اندوهگین است، امّا 

با مشاهده سیر امّت اسلام به سوى جاهلیّت دوباره، بعد از مرگ

 پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)  دیگر یک دختر مصیبت زده‏ى نالان نیست؛ بلکه به

 منظور احیاى شریعتى که پدرش مأمور به ابلاغ آن بود، به پا مى‏خیزد و در یک 

خطابه‏ى آتشین، جاودانگى اسلام را از زبان قرآن متذکّر مى‏شود.

کلام خدا را با وجود آن‏که در آن به مرگ پدرش یعنى عزیزترین عزیزانش

 اشاره مى‏شود، با نهایت صلابت مى‏خواند؛ تا بر اندیشه آنان که مرگ پیامبر

 خدا(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) را به معناى از بین رفتن شریعت الهى مى‏دانند، خط 

بطلان بکشد.

.استعانت از خداوند متعال

صدیقه کبرى (علیهاالسلام)ضمن آن‏که مدّعیان فدک را پیرو هواى نفس خود 

مى‏دانستند،در مقابل سخنان نادرست و قضاوت باطل آن‏ها صبر مى‏نمودند و از 

خداوند یارى مى‏طلبیدند.

در بخش پایانى خطابه ایشان آمده است:

« کلّا بَل سَوَّلَتْ لَکُم اَنْفُسُکُمْ أَمْرَاً فَصَبْرٌ جَمیلٌ و اللّهُ المُسْتَعانُ على 

ماتَصِفون » نه چنین است «هواهاى نفسانى شما این کار را [در چشم شما]

آراسته است. من صبر جمیل [و شکیبایى به‏دور از ناسپاسى]خواهم داشت

 و در برابر آنچه مى‏گویید، از خداوند یارى مى‏طلبم.» سوره یوسف، آیه 18، 

آیه مذکور همان سخن حضرت یعقوب علیه‏السلام خطاب به برادران حضرت 

یوسف علیه‏السلام است که مى‏خواستند با صحنه‏سازى و دورغ پدر را فریب 

دهند. زهراى مرضیه علیهاالسلام نیز، با تلاوت این آیه، اعمال آن‏ها را با اعمال

 برادران یوسف تطبیق داده، بهترین مرتبه صبر ، یعنى صبر جمیل را پیشه‏ى

 خود ساخته و از خداوند در مقابل سخنان دروغ آن‏ها، استعانت مى‏جویند.

 شرح نهج‏البلاغه، ابن‏ابى‏الحدید، ج16، ص 211؛ بحارالانوار، ج43، ص158 .

دخت گرامى رسول خدا(صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم) نه فقط در خطابه‏ها، بلکه در ادعیه و 

مواعظ خود نیز، آیات قرآن را تلاوت نموده‏اند. بنابراین، آن بزرگوار حافظ قرآن 

بودند و بر معارف قرآن تسلّط کامل داشتند. در بخشى از دعاى ایشان آمده است:

.... اَلْحمدللّه الّذى لَمْ یجْعَلْنى جاحدةً لِشَىْ‏ءٍ مِن کتابِهِ و لا متحیّرةً فى شى‏ءٍ

 من اَمْره......فلاح‏السائل، سیدبن‏طاووس، ص 173.

حمد خدا را که مرا انکار کننده‏ى چیزى در کتابش و سرگردان در چیزى از کار آن نگردانیده است.

http://pelipeli.blogfa.com